امام شافعی(رح) در دو جا در کتاب «الرسالة» خویش، گفتهاند: «لیس لأحد دون رسول الله(ص) أن یقول إلا بالإستدلال»؛ یعنی غیر از پیامآور خالق، هیچ شخص دیگری حق ندارد بدون ارائه دلیل نظر بدهد؛ یعنی اعتبار منطقی و شرعی آراء و فتاوا، مبتنی بر دلایل است نه اشخاص و بعد از حضرت رسول، هیچ شخصی چنان جایگاهی نخواهد داشت که شخصیتش پشتوانهی صحت نظراتش باشد. نتیجهی تربیتی این نگرش، ضرورت اهتمام به سنجش و گزینش عقلی و تقویت تعقل و تقدسزدایی از اشخاص است.
به گفتهی صلاح الدین صفدی(متوفای٧٦٤ق) علت برگشت امام شافعی از اقوال قدیم خویش که همان فتاوای امام مالک(رح) بود، مشاهدهی رسوخ نگرش تقدسگرایانه نسبت به امام مالک در میان مصریان، از جمله استفاده از کلاه امام مالک به هنگام استسقا و ... بود. شافعی از بیم اینکه مبادا نگرشهای غلوآلودی همانند پندار نصارا دربارهی حضرت عیسی(ع)، نسبت به شخص امام مالک نیز تکوین و رواج یابد، از آرای وی برگشت تا مردم بدانند که وی نیز مجتهدی خطاپذیر بوده که در نظراتش هم خطا هست وهم صواب(۱). جایی که عقاب پر بریزد / از پشه لاغری چه خیزد!
منبع:
۱.الوافی بالوفیات، ج ٢ ص ١٧٧، دمشق، المطبعة الهاشمیة ١٩٥٣.
نظرات